Radomsko: Geologiczne wędrówki po powiecie. Era Travel zaprasza [ZDJECIA]

W geologicznej wędrówce po powiecie radomszczańskim przeniesiemy się do ery mezozoicznej, okresu kredy, a dokładnie o blisko 113 mln lat, do kredy wczesnej, piętra albu. Wówczas teren naszego powiatu, jak większość terenu dzisiejszej Polski, znajdował się dnie kredowego morza.

Na terenie powiatu radomszczańskiego nie będziemy mieć większego problemu ze znalezieniem miejsc, w których możemy spotkać ślady działalności kredowego morza i jego mieszkańców. Na piaskowce kredowe piętra albu natkniemy się już na wschodnich krańcach powiatu. To właśnie z nich zbudowane są najwyższe wzniesienia w regionie – góra Fajna Ryba (Wajnryba) o wysokości 347 m n.p.m., Góra Kozłowa (337 m n.p.m.), czy leżąca już poza granicami powiatu Góra Krzemycza (334 m n.p.m.). Wszystkie one należą do Pasma Przedborsko-Małogoskiego wchodzącego w skład Wyżyny Przedborskiej.

Piaskowce te mają przebieg PN-PD. W okolicy Policzka chowają się pod utworami polodowcowymi, by znów na północ od Przedborza pojawić się na powierzchni, tworząc Majową Górę. Wędrując na Górę Kozłową, już po kilkudziesięciu metrach, jeśli uważnie będziemy spoglądać pod nogi, dostrzeżemy na ścieżce pojawiające się jasnobrązowe, żółte lub szare kamienie. Kiedy weźmiemy je do ręki, zobaczymy, że wyglądają, jakby były zlepione z pojedynczych ziarenek piasku.

Tak jest w rzeczywistości. Piaskowce te powstawały na dnie morza, czego dowodem są znajdowane w nich skamieniałości zwierząt w nim żyjących. Mogą to być amonity, belemnity, małże, ramienionogi, czy też koralowce. Warto podnieść kamień i przyjrzeć mu się dokładnie, być może uda Wam się znaleźć taką pamiątkę sprzed ponad 100 mln lat. W szczytowej okolicy Góry Kozłowej, na stromych, wschodnich jej zboczach, odsłaniają się wychodnie piaskowców. Podobne miejsca znaleźć można na Fajnej Rybie.

W zboczu Majowej Góry mamy możliwość zapoznania się z ciekawym profilem geologicznym, powstałym dzięki działalności człowieka. Od strony południowej znajduje się tu nieczynny kamieniołom piaskowca. Kamień był wydobywany już na początku XIX w., eksploatację zakończono w latach 50. XX w. Możemy więc „zajrzeć” do wnętrza góry, gdzie widoczne są odsłonięcia piaskowców kredowych.

Podobną okazję poznania budowy geologicznej, ale już na dużo większą skalę, dają nam okolice góry Chełmo. Południowy obszar góry pokryty jest mniejszymi i większymi wyrobiskami. Część z nich jest już nieczynna, w innych cały czas trwa wydobycie. Największe wrażenie robią kamieniołomy znajdujące się w masywie góry. Głęboko wcięte w skały piaskowca zaskakują swym ogromem i kolorami. Mają barwę od białej poprzez żółtą do rdzawej czerwieni. Wszystko to dzięki obecności związków żelaza, które nadają im tak charakterystyczny kolor.

Piaskowiec z góry Chełmo zawiera głównie spoiwo ilaste, w mniejszym stopniu żelaziste, ma strukturę średnio- i drobnoziarnistą. Skamieniałości są rzadkie, aczkolwiek można je znaleźć. Notowane były tu znaleziska dużych amonitów, a także małży, ramienionogów. Mnie udało się znaleźć tutaj skamieniałość jeżowca i niewielki fragment koralowca oraz małży.

W pionowych ścianach piaskowca widoczne są czasami okrągłe struktury o średnicy do kilku centymetrów. Jakby ktoś wcisnął kulkę w masę piaskowca. Wypełnione są one materiałem ilastym z domieszką piasku. Powstały najpewniej z opadłych szczątków martwych organizmów, wokół których odkładały się substancje mineralne.

Wędrując po górze Chełmo i jej okolicach, możemy zadać sobie pytanie, jak doszło do powstania tych piaskowców, jakie warunki musiały tu panować przed ponad 100 mln lat. Ryszard Marcinowski i Jost Wiedmann w swoim opracowaniu opisują ten rejon jako ekstremalnie płytki obszar morski, oddalony znacznie od stałego lądu. Niesione przez prąd morski muszle martwych amonitów, fragmenty roślin zatrzymywały się na wypłyceniu i osiadały w jego dnie. Wskazują na to znajdowane skamieniałości dużych osobników, należących do gatunków zasiedlających strefę szelfu wewnętrznego.

Zbocza góry Chełmo opadają łagodnie w kierunku północnym, po kilkuset metrach, przed wsią Chełmo, chowają się pod starszymi osadami jurajskimi zbudowanymi głównie z muszlowców. Te z kolei w okolicach Granic zostały przykryte przez osady czwartorzędowe.

Piaskowce kredowe spotkać możemy w okolicach Dmenina, gdzie tworzą wąski grzbiet aż do Piaszczyc. Niewielkie wychodnie znajdziemy na zachód od Lipowczyc i na północ od Gembartówki. Również na zachodnim krańcu Kalinek spotkamy wychodnie piaskowców kredowych. W każdym z tych miejsc obecność tych skał naznaczona jest działalnością człowieka. Czy to w postaci kamieniołomów, czy też niewielkich śródpolnych łomów, w których od wieków ludzie pozyskiwali piaskowiec jako miejscowy budulec.

Już w średniowieczu skała ta była wykorzystywana jako materiał budowlany przy wznoszeniu wałów grodziska na górze Chełmo. Nie zaprzestano eksploatacji też w późniejszych wiekach. Z piaskowca chełmskiego wzniesiono konstrukcję i detale kościołów w Wielgomłynach i odległych Pabianicach. Surowiec wykorzystywano też na miejscu.

W XIX w. na cmentarzu w Chełmie wybudowano z niego kaplicę grobową rodziny Siemieńskich, z piaskowca są liczne nagrobki, czy też stojąca niedaleko kościoła figura św. Jana Nepomucena. Piaskowiec z Chełma stał się znów modny, o czym świadczą działające u podnóża góry kamieniołomy. Dziś wykorzystywany jest do budowy ogrodzeń, na elewację budynków i jako materiał kamieniarski.

Opis geologicznej wędrówki przygotował Marcin Borowiecki. Więcej na stronie eratravel.pl >>> Kiedy nad nami szumiało morze