Zagłada ludności żydowskiej w Radomsku. Zobacz archiwalne zdjęcia

Sytuacja ludności żydowskiej była ciężka już od pierwszych dni okupacji. W miejscowościach, w których dochodziło do pacyfikacji Żydzi ginęli w pierwszej kolejności. Nagminne było poniżanie ich, m.in. zmuszanie inteligencji do wykonywania poniżających prac, np. czyszczenia kloak czapkami lub robót bezsensownych, tańczenia i śpiewania obraźliwych piosenek. Powszechnie zmuszano mężczyzn do obcinania bród i pejsów, wyrywania ich siłą.

Wprowadzono przymus pracy, ludzi podzielono na kategorie oznaczające pracę w poszczególne dni tygodnia. Szczególnie ciężki był 12 września, w historii radomszczańskich Żydów zapamiętano go jako „krwawy wtorek”. Od wczesnego rana gestapo z biczami w rękach, w towarzystwie Polaków, wchodzili do żydowskich domów i wyciągali z nich mężczyzn. Ten sam scenariusz powtórzył się 14 września.

Radomsko było drugim miastem w Generalnym Gubernatorstwie, w którym utworzono getto. Powstało w grudniu 1939 r., jego granice wciąż poszerzano, wysiedlając dotychczasowych mieszkańców. Dzielnica żydowska w Radomsku obejmowała ulice: Radomską (dziś Przedborska) od nr 1 do 15 i od nr 4 do 60, Fabianiego od nr 1 do 9 i od 2 do 24, Stodolną od nr 3 do 27 i od nr 2 do 48, Wąwozową od nr 19 do 24 i 23, Rolną od nr 1 do 49 i od nr 2 do 36, Szpitalną (obecnie Wyszyńskiego) od nr 7 do 23, Joselewicza od nr 2 do 6, Mickiewicza od nr 3 do 9 i od nr 2 do 6.

Na tym terenie mieszkało kilkanaście tysięcy osób, w trudnych warunkach. Panowała ciasnota, szerzyły się choroby, brakowało lekarstw, żywności, opału. Na teren getta nie można było swobodnie wejść i wyjść, o czym informowały rozmieszczone w okolicy tabliczki. Wszyscy Żydzi mieli obowiązek noszenia opasek na ręce z gwiazdą Dawida. Do radomszczańskiego getta przywożono Żydów z całej okolicy. Likwidacja getta w Radomsku rozpoczęła się 9-10 października 1942 r. wywózką do Treblinki 5 tys. osób. 12 października trafiło tam kolejne 9 tys. Żydów.

W listopadzie w części dzielnicy żydowskiej utworzono getto wtórne, w którym znalazło się 4000 Żydów z Radomska, sąsiednich wsi, a także z Żarek, Wodzisławia i Pilicy. Getto wtórne niemieccy okupanci zlikwidowali 5 stycznia 1943 r. Ci, którzy przed deportacją ratowali się ucieczką wpadli w ręce żandarmów.

12-13 stycznia w Radomsku odbywała się na kirkucie masowa egzekucja 1200 schwytanych Żydów. Nieliczni ukrywali się w samym mieście i okolicy korzystając z pomocy Polaków. Spośród mieszkających przed wojną w Radomsku Żydów Holocaust przeżyło zaledwie 200-300 osób. W 1947 r. mieszkały tu tylko 3 żydowskie rodziny.

Źródło: Muzeum Regionalne w Radomsku

Zobacz też: